Mikel Belasko. Toponimia

kaixo,
ARAITZ ballara: ballara edo ibarra bera osatzen duen errekak Araxes du izena; hori guztia XVI. mendean aldatutakoa izaten ahal da? Garibay eta Cantabrismo "paranoia" horretako kide famatuak : aralar/araxes; Armeniako ararat/araxes osatzeagatik??
bestela, zer demonio egiten du araxes-ek hitz arrotz horrek??;
erdiarotik, ballaren izena (Nafarroan udala bilakatu dena) eta ugalde edo ibai nagusiaren izena berbera izan dira: baztan ugaldea/baztan ballara; larraun erreka/larraun ballara; aldameneko Gipuzkoako bailaretan berdin: amezketa ibaia, berastegi ibaia,.....
nire galdera:
antzinako izena "araitz" ibaia izaten ahal zen???

Begiratu oraintxe igo dudan Araxesi buruzko sarrera. Zure susmoarekin bat dator, neurri batean behintzat.

Kaixo Joseba Lizeaga naiz.

Toponimian "Leku" hitza, nire uste apalean, ez da dirudien bezain gardena. Nik Legaria, Oko, Antzin eta Ega haraneko toponimia aztertu dut eta “leku” hitza ez da erabili, esanahi horrekin alegia. Iruditzen zait bere esanahiagatik “leku” hitzak presentzia handia izan beharko lukeela bai toponimia handian eta bai txikian, eta ez da horrela. Ez dirudi gure ahaidek leku izenak jartzean “leku” hitza erabiltzeko joerarik izan zutenik.
Badirudi, “-za” atzizkia izan zitekeela esanahi bere adierazteko atzizkia (Zabaltza, Ardantza, Olatza...). Atzizki honen inguruan Salaberrik badu artikulu bat Fontesen.

Bestalde, Legaria eta inguruko herrietako dokumentu zaharretan “lequa” ageri da. Adibidez:
<> http://www.terra.es/personal/jlizeaga/le_argab.htm
Lequa gaur egun oraindik Legariakoek erabiltzen dute beste aldaera hauekin “Lieco eta Lleco”. Beraientzat Lieco bat landatu gabe eta sasi eta sastrakez beteta dagoen zuhaitz gabeko lurra da.
Aurkako argudio gisa, “lieco” hitzaren erabilera nahiko lokala da. Eta ez dakit euskal hitza den ala romantzea, erdal dokumentuetan bakarrik ikus daiteke. Nik dakidala “lekua” Legariako esanahiarekin ez da euskaraz erabili izan.

Izan liteke “Lekunberri” liecoberri?
Hau da, sasia eta sastraka hazi den lur berria.
Ni honenbeste esatera ez naiz ausartzen, eta jakina, Mikelek nik idatzitakoari egin diezazkioken oharrek nire konjetura hau era bat bazter dezakete.

Agur

Zaila ikusten dut zure hipotesiaren gauzatzea. Alde batetik leku hitzaren esanahia, eta are jatorria ere, ikere gehienek garbi dute ( http://www.euskaltzaindia.net/index.php?option=com_oeh&Itemid=413&lang=eu&sarrera=leku&view=frontpage&xeh=0 )
Bestaldetik lieco, llecoren hitzaren jatorria iluna da, eta gure kasuan ontzat eman beharko genuke mailegua dela euskaraz. Baina nondik hartu zuen euskarak hitz hori? Ez baitago frogatua *lecu > lieco bilakaera (ikusi Corominasen hiztegian)eta are gutxiago *lecu hori euskarazko hitz horren jatorrian genukeela. Hirugarren aukera bat dugu lekoa http://www.euskaltzaindia.net/index.php?option=com_oeh&view=frontpage&Itemid=413&lang=eu lekua 'legua' nahiko arrunta da Nafarroako toponimian. Dena den, zure webgunean adibide bakarra topatu dut, baina badirudi testigantza gehiago dituzula. Gustora ikusiko nituzke.

Joseba Lizeagak

Kaixo Mikel ados nago idatzi duzun guztiarekin. Nik hipotesi mailan edo beste batzuen arteko proposamen(aukera gutxiko proposamen) gisa utzi nahi dut.

Baina niretzat oso deigarria da nola toponimian, aspalditik dokumentatutakoan (1600 atzera), “leku” hitza zein gutxi erabilia izan den. OHE-n beste bat ageri da “Etxaleku”, baina hemen ere atrebentzia handiarekin “etxea eta sastraka dagoen tokia, agian hondoratutako etxe batean sortzen diren sasi eta sastraka” izan daiteke(?¿). OHE-n “Amurlecu” ere ageri da, Etxepare eta Lazarragaren testuak...

Lleco, Lieco, Lequa hitzen inguruan. Legaria inguruan zita hauek aurkitu nuen:

# (1743 urtea. Legariako udal artxiboa) -- Primeramente el dco Fausto Mansoa menor jurado una pieza de robada y media en el terno de San Pelayo afronda a piezas de Marcos de Lana y Lequa de Don Pedro Ursua--
Aurreko aipamenean niretzako argi dago “lieco de Don Pedro Ursua” esan nahi duela. Dokumentu berean “liecos concejiles” ageri da ere.

# (1606 urtea. Notaria: Mendaza, Notarioa: Fernandez de la Heras, Juan.1 Karpeta. 1493/2 kutxa. Piedramillera) --y si ella se casare se le ayan de quitar lo dos aquellos fuera de las dos piezas y dos viñas y LEQUA que le tengo mandados arriba y...--
# Piedramilleran “Las Lecuas” toponimoa dago.
# Eta nire apunteetan aurkitu ez dudan bat ere gogoan dut, hau Mendiriberrin.

Hitz hau oso arraroa da, ez du Erromantze egitura (e/ie; u/o; g/k), eta euskaraz gaur egungo “lieco”-ak adierazteko “Larra” erabiltzen zela uste dut. Legariako toponimian bada “las relazas” ziurrenik “Larrelatza”-tik eratorria. Horrela bada ez da hitz euskalduna, baina erromantzea ere ez dirudi. Beraz zein da jatorria?.
Gainera, ere, nik aztertutako dokumentuetan(Egaibarrekoak) badirudi notarioek eta ez dutela hitz atsegina(XVIII mederarte), parekidea den “erial” edo “baldio” erabili izan dute. Hitz jasoa edo erdara izanen ez balitz bezala.
Hitz iluna benetan. Merezi du ikertzea.

Bertakeoentzat lieco hitza soroa ez den eta basorik ez dagoen lurra da.

Badiozu “legua” arrunta dela toponimian, zein esanahiarekin? Again honela nire “lequa” testigantzak argituko lirateke.


Beste Legariako toponimian dudan zalantza bat galdetu nahi dizut, ongi iruditzen bazaizu. Legariako Artxiboko 1554. urteko dokumentua. Honako toponimoak datoz: Rotal, Yribe, Hudate gorria, eRoRigaina, Arartea, Artebelça, San Justi eta Guibela. Ikusten denez euskarazkoak, erromantzerik gabekoak. Nire galdera ROTAL hitzari buruzkoa da. Honela dio testuak:
--Una Rueda y molino farinero sita en los terminos del dho lugar de Legaria sitas en el termino llamado Rotal de que afruenta de una parte con el camino y cañada que pasan a la sierra de hurbasa los de Mendabia Sesma ARoñiz y de otros lugares y de la otra parte con laçequia de la dha Rueda y molino--

Nire galdera da ea zer den “Rotal” hori. Formagatik argi dago euskara dela, gainera testuko azalpenak bide berean datoz (erderaz rueda eta molino), baina azkeneko “l” hori zer da? Berriro ere galdera ausartegia egin nahi dizut.
Izan liteke Errota hitzak “a” itsatsia izanagatik Zaraitzuko euskarak duen modura artikulua izatea.Hau da a+a--> “ala” edo “ara” egitea Legarian ere?
Zaraitzun(Aitor Arana) “alabara on da=alaba ona da” edo “auntzara saitzen=ahuntza jaizten”.
Zuk dakizunarekin “Rotal”-ek zer beste azalpen izan dezake?

Eskerrikasko.

Errezenetik hasteko: -Una Rueda y molino farinero sita en los terminos del dho lugar de Legaria sitas en el termino llamado Rotal de que afruenta de una parte... Toponimoa ez da Rotal, Rotalde baizik. Misterioa argitua geratzen da.
Lekua hitzak, zure eskualdean badu bai kutsu berezi bat, ikertu beharrekoa. Erdaraz erabiltzen baita, generiko bezala, eta gero Las lecuas lekuizena dago.
Nik lekua esan nahi nuen lehenagoko distantziak markatzeko harria, "Medida itineraria, variable según los países o regiones, definida por el camino que regularmente se anda en una hora, y que en el antiguo sistema español equivale a 5572,7". Baina adiera honek ez du azaltzen zure eskualdeko erabilera.

Joseba Lizeagak:

Hara “lieco” hitzren inguruko beste bi testigantza aurkitu ditut beste, hona hemen:

Legariako Elizako Mezen, Zentsoen eta Urtebetetzeen fundazioen liburua (1586...1826), etxean originalaren fotokopia dut.

# 1707. urtea. Legariako alorra.

Otra pieza de siete rovadas en mataambre teniente a piezas de Geronimo de Arbizu y pieza lequa del Marques de Villamaior.

# 1724. urtea. Mendilibarri.

Otra Viña que esta lieca de una Robada poco mas o menos de una sita en el termino de dch lugar llamado las Viñas teniente a Viñas de Andres de Salinas. Itm otra Viña que tambien esta lequa sita en el mismo termino de las Viñas de dos Robadas la qual fue de Bartolome de Etayo vecino de Murieta que se la vendio...

Nire uste apalean testu hauetan “lieco” eta “lequa” parekatzen dira. Hemen bai misterioak bizirik dirau. Euskal jatorria duen hitza da eta gazteleran(bigarren mailako gazteleran) gorde da?, Erromantze jatorria duen hitza da? Euskal hitza bada jatorrizko esanahia du edo jatorrizko esanahitik beste batera igaro da?
Kuriosoa da baina hitz hau ez erabiltzen ahalegintzen dira, bertakoekin besterik ez dute erabiltzen.

# “Rotal”-en inguruan arrazoi duzu onar daiteke idazkariak ez zuela osorik idatzi “errotaldea”, hipotesi probableena. Ordea, idatzi zituen besteak( Yribe, Hudate gorria, eRoRigaina, Arartea, Artebelça) ongi daude, euskara txukunean, beraz zergaitik ez idatzi azken -”dea”?. Bestalde Antzin herrian bada errotaldea topinimoa aldaera hauekin: rotaldia, igaraldea... baina inoiz ez “rotal”, eta Antzineko testigantza asko ditut. Barka, baina nire ezjakintasunaren baitan azalpenak ez nau erabat asetzen.

Eskerrik asko zure azalpenengatik eta “lequa” agertzen aipamenak ikusi nahi izanez gero esaterik besterik ez duzu.

Kaixo, Joseba. Barkatu atrebentzia, baina nere ustez oso argi geratu da Mikel Belaskoren azalpena dela sinesgarriena. Jatorrizko Errotalde toponimoa oker idatzi zuen eskribauak, osorik idatzi beharrean zatituta emanda, baina ez euskararen eta izenaren logika segituta, Errota + alde, baizik eta euskaraz ez dakien baten 'logika' segituta eta R-aren aurreko e bokala janda: Rotal eta de. Idatzi, idatzi egin zuen zuk diozun azken -"dea", baina -a hori gabe eta gaizki bereizita. Hain argi dagoen azalpen horrek ez bazaitu asetzen...