Mikel Belasko. Toponimia

Ura bataiatzen: 2013ko Maiatzak 29, 19:00etan.
Koldo Mitxelena
Mikel Belasko. Toponimian aditua.
Aurkezlea. Patziku Perurena

Ibaiak, errekak, iturriak... Urak beti erakarri egin gaitu. Esker onez urari
izena ematen diogu eta gure munduan barneratzen ditugu: Deba, Urola, Oria,
Urumea, Bidasoa, Arga, Irati, Eska, Urederra, Ebro... Batzuentzat, urarekin
dugun harremana hain estua da non gure eguneroko hiztegiko hitzik
zaharrenak horiexek baitira, ibai izenak. Hizkuntzalari batzuek, esate baterako,
euskara ikusten dute Europa iparraldeko hainbat ibai izenetan. Aldiz, herriz
herri ibili denak bestelako informazioa hartzen du: urak ez du izenik, lurretik
hartzen baitute izena ia beti. Hitzaldian, beraz, ura izendatzeak sortzen dituen
arazoak eta teoriak jorratuko dira. Nola izendatzen dugu ibai bat? Noiztik?



Luzea denez, hona hemen pasarte batzuk markatuak

Oier Etxeberriaren aurkezpena 00'00"  03'00""

Patziku Perurena: maiatzeko arbolak, zeruko eta lurreko urak banatzeko habeak. 03'00 -14'00"

Mikel Belasko: zer da ibaia?  14'00"-26'00"
   Geografia kontuak
   Euskaltzaindiaren araua
   Kartografiaren baldintzak
           Elortz ibaia 20'45"
           Sadar ibaia  21'50"
  Ibaia zer den: ondorioak 23'45"

Mikel Belasko: hidronimia zaharra, 7000 urte dituzten izenak? 26'00"
    Indoeuropar zaharra, Vasconic...
    Krahe, Javier de Hoz, F. Villar, Venneman (Vasconic th.), X. Ballester (Continuitas)
Indoeuroparren zabalpena: 28'30"
Krahe: 30'00"
De Hoz: 33'00"
  río Areso eta Madozen hiztegia 35'45"
Francisco Villar 38'30"
    hidronimia erro laburregiak?
    hidronimia erro gehiegi?
    iturri dokumentalen garrantzia
X. Ballester (Continuitas) 40'40"
    metologia hidronimikoa
Vennemann 43'45"

Urak ez du izenik 47'45"   

Gure ibaien izenak  50'00"
   Deba 50'53"
   Urola 54'00"
   Oria 56'45"
   Urumea  59'20"
   Oiartzun 1h 03'40"
   Bidasoa  1h 04'10"
   Atturri  Errobi 1h 07'10"
   Arga 1h 08'55"
  Nervión eta beste 1 h 12' 30 "
Iturri batzuen izenak 1 h 13'15"
   
Ondorioak 1h 13'30"

Galderak   1h15'23"

Patziku Perurena: 1h15'23"
     Areso izenari buruz, Bidaso, Alduide...
     Non jaiotzen ibai bat? 1h17'30"

Araxes ibaia  1:20:00

Iñaki Segurola Deba eta Oria 1:23:30
   Ura ez dago bataiatzerik
   Erreka: ura eta lehor izendatzeko erabilia
   Geografoen indarra

Patziku Perurena 1:26:20
   Zibilazioaren eragina
   Uitzi: ur biziak, ur hilak 1:27:35

Iñaki Segurola 1:32:00
  Putzuak, izena hartzeko gai den ur bakarra 
  Itsasoek ez dute izenik
  Mendi izenak: Txindoki kasua 
  Patziku: Baztarla vs Antena  Leitzan

Patziku Perurena 1:36:00
   Beratza, Beratzumea, Urumea, Goizueta

Patziku Perurena: Akola, Zibola 1:42:00
  Agorrola
  Urre meatzeak
  Urretzila = minazuloa
  Urataka  1:45:30
  Uraren kolorea: 1:47:00

Oier Etxeberria: 1:48:45 Laburpena

Patziku Perurenaren despedida 
   Euskaren ur biziak eta ur hilak
                                                 1:52:00



  


    

Nombre Apezaren Gurutzea
Localización Goizueta
Altitud 973 m.
Significado 'La Cruz del Cura'. Del vasco apez 'cura' y gurutze 'cruz'.
Comentario Según cuenta Patziku Perurena el nombre hace referencia al asesinato del sacerdote leitzarra Thomas de Arribillaga, muerto a navajazos en 1779 cuando venía de decir misa en Arano. El paraje también es conocido como Baratzezarreta 'Huertas Viejas'. Véase Artzanbaratza.
Documentación histórica
Denominación local Apezan Gurutzea. Abaden Gurutzea.
Denominación cartográfica Abadekurutz.
Fotografía de Rafa Bartolomé

Significado. 'Mojón'.
Comentario lingüístico. Del latín fictorium con conservación de f- inicial en el nombre de la localidad pero no en el del monte del municipio llamado Peñaitero. Véase comentario 2.
Es conocido el cantar que dice: «harto era Castilla pequeño rincón cuando Amaya era cabeza y Fitero mojón». Véase comentario 1.
Traducciones curiosas y explicaciones populares. Cómo no, existe alguna traducción obtenida de libros sobre apellidos vascos que pretenden traducir el nombre por medio del euskera obteniendo: 'juncal'.
Documentación antigua.  Fiterio (1154, CVF); Fitero (s. XII, CVF). Fitero (1266, NEN);
(Mikel Belasko; 1999: pp. 204).
Gentilicio. Fiterano/a.

Localización Etxarri-Aranatz
Altitud 1.018 m.
Significado.- Desconocido
Comentario Nombre antiquísimo, repetido en otros puntos de Navarra, pero de significado oscuro. Compárese, por ejemplo, con Alleku, en Zubieta documentado ya Allecu en 1568, y al que Andrés Íñigo aplica el adjetivo "oscuro", aunque sugiere sin ningún convencimiento *Arrileku "Pedregal" como origen.
Documentación histórica Aleco (1197, NTYC) Alleco (1526, NTYC). Allecogaña (1622, NTYC).
Denominación cartográfica Alleko. Alleku.